Wielowieś – Dwór Tarnowskich / Klasztor s. Dominikanek

WIELOWIEŚ - „Kuchnia Królewska”

Historyczne źródła wykazują, iż już w okresie pierwszych Piastów Wielowieś była dobrze rozwiniętą osadą, na terenie której znajdował się port wiślany – datowany na XI-XIII wiek.

Jedna z tarnobrzeskich legend mówi o tym, że w 1215 roku przybyli do Wielowsi bracia Odrowążowie – św. Jacek i bł. Czesław i pod wpływem ich pielgrzymki utworzono w Wielowsi parafię pw. św. Gertrudy i św. Michała. Pierwotnie wzniesiono drewnianą świątynię, która przetrwała do najazdu Litwinów z 1376 roku. Najazd ten zniszczył zarówno osadę, jak i drewniany kościół. Świątynię odbudowano i służyła ludności przez dwa kolejne wieki.

W 1343 roku Rafał Leliwita z Tarnowa pojął za żonę dziedziczkę Wielowsi – Dzierżkę. Dało to początek linii wielowiejsko-dzikowskiej rodu Leliwitów, a pośrednio stało się przyczyną późniejszego powstania miasta Tarnobrzeg.

Źródła historyczne podają, że dwór dziedziców stanął w centrum osady Wielowieś – najprawdopodobniej w miejscu, gdzie w XIX wieku wzniesiono klasztor Sióstr Dominikanek. O znakomitości dworu może świadczyć fakt, iż we dworze kasztelana Spytka Tarnowskiego przez cztery miesiące goszczono króla Zygmunta I Starego z królową Boną, synem królem Augustem, rodziną i świtą dworską, gdy zaraza opanowała Kraków i okolice. Dwór modrzewiowy spalili Szwedzi w 1656 roku walcząc z wojskami polskimi pod wodzą hetmana Stefana Czarneckiego. Kopisko dotąd istniejące nosi nazwę Królewskiej Kuchni.

Pół wieku po pobycie Króla w Wielowsi, przy Kościele Parafialnym św. Gertrudy i św. Michała Archanioła, Tarnowscy wznieśli murowane mauzoleum rodowe, w formie popularnej w latach 1520-1620 kaplicy kopułowej. Pierwszym z Tarnowskich pochowanym pod kaplicą kopułową w Wielowsi był założyciel miasta Tarnobrzega – Stanisław Tarnowski(1608). Następnie spoczynek znaleźli w Wielowsi kolejni włościanie, aż do roku 1696 (później Tarnowskich chowano w krypcie klasztornej oo. dominikanów w Tarnobrzegu). Drewnianą Kaplicę św. Gertrudy – patronki parafii, wybudował włościanin z Koćmierzowa, jako wotum wdzięczności za uwolnienie z niewoli tatarskiej. Do tej kaplicy dobudowywano kolejno drewniane kościoły, które uległy spaleniu. Świątynię murowaną wzniesiono w 1883 roku, na dotychczasowej lokalizacji kościoła drewnianego. Architektura budowli pozostała konserwatywna, wyjątek stanowią secesyjne ołtarze. Warto zwrócić uwagę na XVI wieczny ołtarz św. Gertrudy – drewniany, pochodzący z pierwotnego drewnianego kościoła.

Obok kościoła wznosi się XIX-wieczna dzwonnica oraz stacje Drogi krzyżowej, pochodzące z 1920 roku.

Klasztor s. Dominikanek

Klasztor sióstr dominikanek w Tarnobrzegu – Wielowsi – zabytkowy, XIX wieczny kompleks budynków kościelno – klasztornych Zgromadzenia Sióstr św. Dominika, wzniesiony w latach 1861-66 według projektu Aleksandra Gebauera (1828-1888).

W roku 1860 do Wielowsi przybyła Róża Kolumba Białecka, która za zezwoleniem władz kościelnych założyła tu w 1861 roku pierwsze na ziemiach polskich Zgromadzenie Sióstr Dominikanek. Siostry prowadziły szkoły, opiekowały się chorymi, a w czasie epidemii cholery (1872) grzebały zmarłych. W założeniu Zgromadzenia pomocna okazała się zarówno parafia jak i hrabina Gabriela z Małachowskich Tarnowska, dzięki której klasztor powstał na miejscu opuszczonego dworu Tarnowskich.

Aktualnie kompleks klasztorny w stylu neoromańskim otacza ogród, w którym pochowano założycielkę zgromadzenia.